Þáttur um Jörund frá Hellu

Á tímarit.is (morgunblaðið 1975 bls 1 og bls 2) rakst ég á viðtal við Ragga og pabba hans Jörund frá Hellu á Selströnd og koma fram nokkrar stökur og ljóð eftir hann. Hér eru nokkrar vísur teknar orðrétt úr viðtalinu, mæli með lestri þess:

 

...visu gerði Jörundur er hann var eitt sinn á leið út á Drangsnes. Skammt frá veginum voru skötuhjú i miklum blíðskap, en þegar þau urðu vör við Jörund varð uppi fótur og fit, en þá kvað Jörundur:

Vappar kappinn vífi frá,
veldur knappur friður.
Happatappinn honum á
hangir slappur niður.


Svo komu ýmsar vísur:

Vildi ég feginn fyrir tvo
forlög regin bera.
Mætti ég greyið seinna svo,
sólarmegin vera.

Lát ei freistast til fárorða,
þó farartálma finnir.
Enginn getur allan veg
á gullskóm gengið

Hafirðu til þess þrek og þrá
að þræða mjóa veginn.
Eitt er vist þú verður þá
vegs að lokum feginn.

En ef breiða braut þú ferð,
beina og rennislétta.
Við endalokin eftir sérð,
að þú gjörðir þetta.

Til að lenda ekki i
ergi og mörgu f leira.
Reyndu að gjöra gott úr þvi,
gangtu á milli þeirra.


Kisu átti Jörundur einu sinni og varð hún 23 ára gömul. Var kisan feikilega hænd að Jórundi eins og eftirfarandi saga sýnir. Svo bar til eitt sinn að Jörundur réðst sýsluskrifari og fór því veturlangt frá Hellu. Þegar hann gekk niður klappirnar til að taka bátinn til Hólmavíkur fylgdi kisa honum eftir og settist á stein alveg niðri í fjörunni. Horfði hún síðan út eftir bátnum, en allan veturinn sást kisa hvergi og var þó oft gáð eftir henni, en þegar Jörundur kom heim að vori með bát frá Hólmavik var kisa mætt á klöppina til að taka á móti honum.
Þegar kisa lézt varð þessi visa til hjá Jörundi:

Svona týnast heimsins höpp,
horfin er kisa frá mér.
Nú verður ei framar loðin löpp
lögð um hálsinn á mér. 

 

 

Moð

Mjög hefur úr moði þynnst
það margir vilja styðja
Inn við bein í framsókn finnst 
nú frjálslynd evrumiðja.

Kýr á sundi

Fyrir rúmum tveimur áratugum synti kýrin Harpa yfir Öndundarfjörð (sjá tímarit.is). Það átti að slátra henni á Flateyri en hún flúði yfir fjörðinn, henni var gefið líf og nafnið Sæunn.

Eins og lundi, ljúf á sál>
létt á sundi belja
Kýr á dundi klauf þar ál
kreppt sem  undin hvelja.   

Agnes Magnúsdóttir - vísnaþáttur

Margir kannast við síðustu aftöku á Íslandi, þegar Agnes og Friðrik voru hálshöggin. Færri vita að Agnes var hagyrt, þótt lítið sé til eftir hana. Hér fyrir neðan er allt sem ég fann eftir hana á timarit.is og á vísnavef Skagfirðinga:

Agnes Magnúsdóttir f.1795 - d.1830. Vinnukona víða um Húnaþing austur. Síðast hjá Natan Ketilsyni á Illugastöðum, Vatnsnesi og stóð að drápi hans. Tekin af lífi hjá Þrístöpum í Vatnsdalshólum 12. janúar 1830 ásamt Friðrik Sigurðssyni frá Katadal.

Brags til vinna búin sért
bragur minn svo þegi.
Bragarkvinn þú bitur ert
brag ef spinnur eigi.

Hér var hún í haldi á Kornsá og vildi koma stúlku til að kveðast á við sig.

------------

Enginn lái öðrum frekt,
einn þótt nái að falla.
Hver einn gái að sinni sekt,
syndin þjáir alla.

Þessi hringhenda er sennilega eftir Agnesi Magnúsdóttur en einnig getur verið að Vatnsenda-Rósa eigi þar hlut að máli.

----------

Syndahrísið særir hart
seka mig án efa.
Guð er vís þó mein sé margt
mér að fyrirgefa.

---------

Skáld-Rósa, einnig kölluð Vatnsenda Rósa var ástfangin af Natani sem Agnes og Friðrik myrtu. Hún orti þetta til Agnesar:

„Undrast þarft ei, baugabrú,
þótt beizkrar kennir pínu:
Hefir burtu hrifsað þú
helft af lífi minu!"

Svaraði Agnes þá samstundis:

„Er mín klára ósk til þín,
angurstárum buhdin —:
Ýfðu ei sárin sollnu mín,
sólarbáru hrundin.

Sorg ei minnar sálar herð,
seka Drottinn náðar
af því Jesú eitt fyrir verð
okkur keypti báðar.


Sést meðal annars á þessu svari Agnesar, að hún hefir verið sér fyllilega meðvitandi um sekt sína.

(Alþýðublaðið 1934)

----------

Hér er önnur útgáfa af seinni vísunni hér fyrir ofan sem Agnes orti til Skáld-Rósu. :

Sálar minnar sorg ei herð,
seka Drottinn náðar,
afþví Jesús eitt fyrír verð
okkur keypti báðar.

(úr vísnaþætti Jóns Bjarnasonar - Dagur 1990)

Hvor vísan er rétt, veit ég ekki.

Ef einhver veit um fleiri vísur eftir Agnesi Magnúsdóttur, þá má sá hinn sami gefa sig fram. 

Næsta kröfuganga

Hvítir karlar krefjast bata
- kraftmiklir með snyrta barta,
Mun brátt verða gengin gata
- gömul biblía við hjarta.
Út í smóking einum fata
- arka senn með byssu svarta.

Lautarferð

Í krokskónum margt kvíkt ég sá
sem kitla vildi tærnar.
Eftir dagsins dásemd þá
dansa kóngulærnar.